07-07-2023 | Elk kwartaal stelt de VMCE een artikel uit GAAF! voor direct lezen beschikbaar via deze website. Dit keer gaat het over ‘Skin picking’. In een interview vertelt Ger Keijsers, universitair hoofddocent Klinische psychologie in Nijmegen, hier meer over.
Skin picking
Wanneer krabben een gewoonte is geworden
Krabben en eczeem zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Maar niet ieder krabben komt door jeuk en eczeem. Krabben kan ook een gewoonte zijn geworden en menig VMCE-lid herkent zich hierin. Ger Keijsers, universitair hoofddocent Klinische psychologie in Nijmegen, vertelt meer over skin picking, ook wel bekend als dermatillomanie.
Tekst: Diane van Beek
“De officiële Nederlandse naam is excoriatiestoornis, ES zeggen wij gemakshalve. Anderen hebben het over pathologisch huidkrabben. ES is sinds 2013 opgenomen in de DSM 5 (in dit handboek staan alle psychische stoornissen) en is gewoontegedrag. Het start vaak aan het begin van de puberteit, zo rond je elfde of twaalfde”, zegt Keijsers.
“Mensen ervaren dat krabben afleidt van spanning. Zonder dat ze het in de gaten hebben, ontwikkelt het zich tot een gewoonte. Bijna iedereen, 93 procent van de mensen, heeft één of meer nerveuze gewoontes. Ze bijten op het einde van een potlood, spelen met hun nagels of doen aan nagelbijten of duimzuigen.
Meestal levert dit geen problemen op. Maar tussen de twee en vijf procent van de mensen ontwikkelt problematisch gewoontegedrag. Zij krabben dagelijks en kunnen niet meer stoppen. Dat overkomt vrouwen vaker dan mannen.”
Spiegel
“Iemand met ES vertelt vaak het volgende verhaal”, zegt Keijsers: ‘Ik doe dit vanaf mijn elfde en krab meerdere momenten op een dag. Dan ga ik met mijn hand langs mijn gezicht en als ik ergens een korstje voel, krab ik het snel weg. Dat doe ik misschien wel dertig keer op een dag.
Verder bestudeer ik ’s avonds, voordat ik ga douchen, voor de spiegel mijn huid. Ik moet dan alle oneffenheden weghalen, alle pukkeltjes uitknijpen. Daar ben ik zo een uur mee bezig. Ik ga eerst m’n gezicht af, vervolgens mijn hals en daarna de bovenkant van mijn borst.’”
Hij vervolgt: “En dat moet iedere dag gebeuren, dat niet doen is ontzettend ingewikkeld. Ook de armen en onderbenen zijn populaire krabplekken. De plekken zijn niet helemaal willekeurig: je kunt er met je hand makkelijk bij.”
ES kent twee soorten krabgedrag. “De eerste is het onbewust krabgedrag: je merkt niet dat je begint. Pas als je ermee bezig bent, merk je het op. Dat kan tientallen keren op een dag zijn. Vaak gebeurt het in een bepaalde situatie, bijvoorbeeld tijdens het studeren, lezen of als je achter de computer zit. Of tijdens het autorijden of reizen in de trein. Of ‘s avonds bij het tv kijken, op je lievelingsplek op de bank. Je moet een hand vrij hebben. Mensen vinden het meestal niet fijn als anderen het kunnen zien. Vaak gebeurt het daarom thuis.”
De tweede soort is het bewuste krabben. “Je weet dat je krabt, maar je kunt dit niet stoppen. Dit gebeurt vaak voor een bepaalde spiegel waar je ongestoord kunt krabben, bijvoorbeeld in de badkamer. Je gaat dan systematisch je huid af, op zoek naar plekjes.
Mensen vertellen me dat ze het gevoel hebben dat ze hun lichaam aan het reinigen zijn. Ze gaan daar helemaal in op, totdat ze alles hebben gehad. Daarna ontsmetten ze de huid en dan is het klaar. Ze hebben soms een routine ontwikkeld of zweren bij speciale middelen om wonden te verzorgen en littekenvorming tegen te gaan.”
Een meerderheid van de mensen met ES krabt zowel onbewust als bewust. “Ook ervaren mensen vaak een interne strijd. Ze houden een interne dialoog: ‘Je moet het niet doen, het is niet goed’ versus ‘Je gaat het tóch doen’. Deze dialoog is vaak onderdeel geworden van de gewoonte, dit noemen we toegeefcondities. Op het moment dat die gedachten er zijn, geven mensen toe aan het gewoontegedrag. Dat hebben ze nauwelijks in de gaten, totdat ernaar wordt gevraagd.”
Gewoonte
Stoppen met krabben blijkt best moeilijk te zijn. Keijsers: “Mensen zoeken naar verklaringen waarom ze niet kunnen stoppen. Wat ik vaak hoor is dat het helpt om met stress om te gaan: wanneer je dit voelt, heb je de neiging om te gaan bewegen om de spanning in je lichaam kwijt te raken.
In mijn ogen is de meest steekhoudende theorie dat ooit het krabben mogelijk bijdroeg aan het ventileren van stress. Maar vervolgens herhaal je dat tienduizend keer en is het een gewoonte geworden. De mens zit zo in elkaar dat we best makkelijk gewoontes opdoen. En als je eenmaal gewoontegedrag hebt aangeleerd, is het moeilijk dat te veranderen.”
Kenmerkend aan een gewoonte is dat je vaak niet in de gaten hebt dat je iets doet. “Je moet het in de eerste plaats doorhebben als je iets wilt veranderen. Ten tweede geef je makkelijk toe aan gewoontes. Een gewoonte, dat is dat je op een vaste manier handelt na een bepaalde trigger. Je aait bijvoorbeeld over de huid, voelt een oneffenheid en krijgt automatisch de behoefte om die weg te halen. Dat is niet bewust, dat is de gewoonte. Je voelt een zekere drang om dat te gaan doen. Een drang dus, geen dwang. En wanneer je niet toegeeft aan die drang, ontstaat een bepaalde spanning.”
93 procent van de mensen heeft één of meer nerveuze gewoontes
Behandeling
Mensen gaan om verschillende redenen op zoek naar behandeling. “Sommigen willen geen beschadigingen en littekens meer op de huid. Een tweede groep heeft last van het tijdverlies, dit kan je zomaar twee uur per dag kosten. Niet alleen het krabben en pulken kost tijd, daarna verzorg je de huid en werk je alle plekken weg.”
Hij vervolgt: “Een derde groep heeft last van vermijdingsgedrag. Mensen durven niet te daten, sporten of zwemmen omdat ze zich schamen voor hun lichaam. En de laatste groep, dat is best een grote groep, vindt het vooral erg dat ze het niet onder controle kunnen krijgen. De mensen in deze groep vinden zichzelf zwak.”
Als iemand langskomt voor een behandeling, is het eerst nodig om uit te sluiten of een dermatologische ziekte – zoals constitutioneel eczeem of acné – de oorzaak is van het krabben. “Bij de meeste mensen die bij ons komen, is dat al uitgezocht. Je kunt tegelijkertijd ES én een dermatologische aandoening hebben. Ze geven aan dat ES anders voelt: krabben vanwege de aandoening is anders dan gewoontekrabben. Bij ES krab je niet vanwege de jeuk, maar omdat je iets voelt of ziet op je huid.
Mensen met een dermatologische aandoening hebben een grotere kans om ES te ontwikkelen. Ze zijn meer gewend om aan de huid te zitten.”
Gewoonte doorbreken
Cognitieve gedragstherapie is de meest toegepaste behandeling. Keijsers legt uit: “De drang om te krabben verdwijnt wanneer je de trigger weghaalt of de context verandert. Enkele voorbeelden: in de trein mag je krabben, maar je moet eerst een andere zitplaats zoeken. Of als je normaal met je linkerhand krabt, mag je alleen nog krabben met je rechterhand. Of je moet eerst een minuut op je handen zitten en pas daarna mag je krabben.”
Tijdens de behandeling maakt Keijsers hierover afspraken. “Het gaat er dus niet om niet te krabben, maar om anders te krabben. We doorbreken de gewoonte. Hoe die afspraak er precies uitziet, dat onderzoeken we tijdens de gesprekken. We kiezen iets wat bij iemand past.
Tijdens de therapie verzinnen we meerdere van dit soort opdrachten, voor verschillende situaties. Wanneer zit je in de woonkamer op de bank? Wanneer ga je naar bed? Wanneer werk je? Alle opdrachten leiden ertoe dat de drang om het te doen verstoord raakt.“
In de regel volstaan vijf gesprekken. “We maken wel steeds een afspraak die iemand vrijwel zeker kan uitvoeren. Wanneer iemand na de eerste sessie vertelt dat hij zeker nog de helft van de keren heeft gekrabd, dan passen we voor sessie twee de afspraak aan”, zegt Keijsers.
“Helemaal elegant is het als ik iets verzin wat een groot contrast heeft met het huidkrabben zelf en tóch uitvoerbaar is. Dan vraag ik bijvoorbeeld: stel je eens voor dat je naar de badkamer gaat, waar je eerst je huid verzorgt en pas daarna krab je de boel kapot. Vervolgens zie je dat na het verzorgen van de huid zelden nog iemand gaat krabben. Dat is zo'n gek contrast met het verzorgen van jezelf. De routine is doorbroken.”
Er zit een addertje onder het gras: gewoontegedrag gaat nooit helemaal weg
Bewustwording
”Mensen hebben het vaak niet in de gaten als ze gaan krabben, maar meestal wel als ze bezig zijn. Het is belangrijk om dit te registreren als ze het doen. Zo worden ze bewust van het krabben. En we maken hen ook bewust van hun gedachten, van die toegeefcondities”, aldus Keijsers.
“Wanneer ze weten dat die gedachten een onderdeel zijn van het gedrag, gaan ze het herkennen. En als je die gedachten doorhebt, dan worden het triggers om juist niet te krabben. De toepaste methode is effectief. Driekwart van de mensen helpen we flink vooruit.”
Wel zit er een addertje onder het gras: gewoontegedrag gaat nooit helemaal weg. “Je leert het niet af, je leert er iets nieuws ‘overheen’. Er is een groep mensen die om die reden na verloop van tijd geheel of gedeeltelijk terugvalt in het oude gedrag. Stel, je hebt drie maanden lang niet meer gekrabd. Maar op een vrijdagavond zit je niet lekker in je vel, je had een zware werkdag en je hebt ruzie gemaakt met je partner. Je zit op de bank, precies op de plek waar je voorheen zou krabben, met je hand aan je gezicht.
Voor je het weet krab je weer. En je merkt dat het ontzettend fijn is om te doen.
Je schrikt enorm en stopt direct met krabben. Zaterdag krab je ook niet, maar in je hoofd ben je er wel mee bezig. En zondag wordt het je te machtig: je gaat weer krabben. Je valt terug in je oude patroon.”
Zo’n vrijdag is niet te voorkomen, dat gaat gewoon gebeuren. “Waar het om gaat, wat doe jij daarná? De truc is: zaterdag en zondag mag je absoluut niet krabben! Al moet je hiertoe op de bureaustoel worden vastgebonden. Of, zeg ik dan met een knipoog, desnoods moeten jouw schoonouders je de hele dag bewaken. Als dat lukt, dan pak je het nieuwe gedrag weer op. Dit noemen wij de day after-strategie (zie kader). Tijdens de behandeling bespreken we die al.”
VMCE - GAAF! juni 2023
Een complete GAAF! lezen? Dat kan met dit inkijkexemplaar. Of ontvang GAAF! elk kwartaal door nu lid te worden van de VMCE. Je hebt dan ook toegang tot het gehele archief van GAAF!.
